Ongeveer één op de drie volwassenen heeft wel eens een piep, een ruis of een ander geluid in zijn/haar oor. Een geluid dat anderen niet horen en dat we tinnitus noemen (afgeleid van het latijnse ‘tinnire’ wat rinkelen betekent.) Soms wordt het veroorzaakt door een overbelasting van het gehoor: de ‘disco-piep’, soms door overbelasting van de aandacht of concentratie: een ‘stress-piep’ en soms is er geen duidelijke aanleiding. In de meeste gevallen verdwijnt het geluid na een aantal minuten of uren weer. Helaas gebeurt dat niet altijd, en in Nederland zijn naar schatting ruim 800.000 volwassenen met een tinnitus die niet meer weg gaat. Zo’n 300.000 van hen vragen om hulp en krijgen dan vaak te horen dat het niet te genezen valt. Dat klopt, maar het is niet het hele verhaal.

Wat we nu weten over tinnitus kunnen we het best uitleggen aan de hand van de weg die een zenuwsignaal van normaal geluid aflegt door de hersenen. Deze is te zien in onderstaand schema.

Geluid dat ons oor binnenkomt wordt in het binnenoor omgezet in een zenuwsignaal. Het oor wordt dan ook de bron van het zenuwsignaal genoemd. Maar ons oor produceert ook een zenuwsignaal zonder dat er geluid is, een spontane activiteit. We denken dat dat is om te zorgen dat het oor zo snel en gevoelig mogelijk kan reageren op het moment dat er wel geluid binnenkomt. Je zou kunnen zeggen dat oren als het ware continu ‘warm lopen’ of ‘stationair draaien’.

Geluid dat doorgegeven wordt aan de grote hersenen moet worden geïnterpreteerd en geëvalueerd, er moet een labeltje aan (“het is het geluid van een …”) en het moet in verband gebracht worden met andere waarnemingen (“het klinkt ongeveer als …” of “wat raar dit ik dit geluid op dit moment en op deze plek hoor”). De grote hersenen hebben geen keuze, elk signaal dat hier aankomt moet worden verwerkt. Dat kost behoorlijk wat energie en aandacht. Hoe meer geluid er wordt doorgegeven hoe vermoeiender het luisteren wordt en hoe lastiger het wordt om de aandacht goed te verdelen.

Aan elk geluid wordt tegelijk ook een emotie gekoppeld. Het gehoor is heel sterk verbonden met het limbisch systeem waar onze emoties zitten in onze hersenen. Deze koppeling is sterker dan voor andere zintuigen, waardoor geluid ons veel sterker kan raken. Denk bijvoorbeeld aan mooie muziek, een prettige stem, maar ook aan nagels op een schoolbord. Welke emotie er aan een geluid wordt gekoppeld en hoe sterk deze emotie is varieert behoorlijk tussen verschillende personen.

De emoties die we waarnemen hebben een invloed op onze gemoedstoestand, ofwel onze stemming of hoe ‘lekker we in ons vel zitten’. Als we veel negatieve emoties voelen op een dag wordt onze stemming negatiever, en andersom. Ook de invloed van emoties op de gemoedstoestand kan per persoon sterk verschillen.

In het schema is te zien dat stress een invloed heeft op maar liefst drie plekken. De invloed van stress op onze gemoedstoestand is heel bekend. De meeste mensen voelen zich niet bepaald lekker in hun vel zitten als ze onder stress staan. In de psychologie en de fysiotherapie wordt steeds meer bekend over de invloed van stress op het autonoom zenuwstelsel en hoe die te beïnvloeden is. Uit (neuro-)psychologisch onderzoek blijkt dat ook ons limbisch systeem anders reageert onder stress. Negatieve emoties krijgen dan als het ware voorrang boven positieve emoties. En ook onze kleine hersenen gaan anders werken als het stressniveau omhoog gaat. De achtergrond-grens gaat omlaag waardoor we alerter worden op allerlei geluiden om ons heen, we detecteren veel meer. Indirect heeft dit weer invloed op onze grote hersenen die zwaarder belast worden, maar we gaan daarnaast ook negatiever interpreteren onder invloed van onze negatieve emoties.

Het tinnitussignaal ontstaat ergens in de buurt van het oor, de bron, en is vanaf dan niet te onderscheiden van het zenuwsignaal van echte geluid. Het doorloopt dus het schema op dezelfde manier. Moderne theorieën stellen dat het de spontane activiteit zou kunnen zijn die bij tinnituspatiënten is verhoogd. Maar het kan ook zijn dat de achtergrond-grens te laag is geworden. In ieder geval wordt het spontane zenuwsignaal in de kleine hersenen niet meer weggefilterd. Dit kan dus komen omdat de spontane activiteit te hoog is, of omdat het achtergrond-filter te laag staat, of door een combinatie van beide.

Aan het tinnitusgeluid wordt ook een emotie gekoppeld en dat is meestal geen positieve. Voor zover bekend zijn er geen tinnituspatiënten die hun tinnitus als ‘leuk’ ervaren. Hoe negatief de emotie is die aan de tinnitus wordt gekoppeld varieert wel behoorlijk. Hoe negatiever de emotie hoe storender de tinnitus wordt ervaren en dat heeft ook weer invloed op het spraakverstaan. De hiervoor genoemde vicieuze cirkel kan daardoor nog extra worden aangejaagd. Een negatieve emotie is voor de kleine hersenen ook een teken dat het signaal belangrijk is. Hoe sterker de emotionele reactie, hoe belangrijker het geluid. Dit zorgt voor een extra invloed op de achtergrond-grens die nu zo wordt bijgesteld dat het tinnitusgeluid nooit meer wordt weggefilterd. Het is tenslotte een belangrijk geluid…

Het tinnitusgeluid komt aan in de grote hersenen en moet worden geïnterpreteerd en geëvalueerd. Dit kost de patiënt altijd energie en aandacht. Daardoor is tinnitus vermoeiend en stoort het op de concentratie. En ook dit koppelt weer terug, het zorgt voor ergernis (een negatieve emotie) en voor extra moeite met verstaan.

Gelukkig is het ook voor hen zeker niet te laat, maar er is wel professionele behandeling nodig. Een blokkerende factor voor die behandeling kan zijn dat de patiënt zo bang is geworden dat de klachten verergeren dat hij/zij niets meer durft te proberen. Ook kan het zijn dat een patiënt – bijvoorbeeld door de verkeerde informatie – overtuigd is geraakt dat een behandeling zinloos is. Omdat de gedachten en gevoelens in de grote hersenen weer invloed hebben op de andere delen die bij tinnitus een rol spelen, is het van belang dat ook hier ‘ruimte’ wordt gemaakt voor de behandeling.